Σήμερα, ανήμερα της εορτής της «προσκυνήσεως τῆς τιμίας ἁλύσεως τοῦ ἁγίου καί ἐνδόξου ἀποστόλου Πέτρου», εορτάζει το ομώνυμο μοναστήρι του Άλτσου ή Άλσου πάνω από την πόλη της Καλαμπάκας. Ας δούμε μερικά στοιχεία για την μονή, από το υπό έκδοση βιβλίο μου για τα Μετέωρα:
Στην κορυφή του έχει επιφάνεια 15 περίπου στρεμμάτων. Το ύψος του βράχου από την επιφάνεια της θάλασσας είναι γύρω στα 600 μέτρα, ενώ από τη βάση του ως την κορυφή του είναι 300 περίπου μέτρα στην ανατολική πλευρά του και 80 στη βορειοδυτική του, απ' την οποία γινόταν και η ανάβαση στον βράχο με τη χρήση ανεμόσκαλας εξήντα περίπου μέτρων.
Η ονομασία Άλτσος προήλθε από την παραφθορά της λέξης ἅλυσος/ἅλυσις, καθότι στην κορυφή του βράχου υπήρχε η μονή προσκυνήσεως της Αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου (εορτάζει στις 16 Ιανουαρίου). Σήμερα σώζονται ελάχιστα ερείπια.
Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή χρόνο ανέγερσης της μονής. Ο Νικόλαος Γιαννόπουλος στο βιβλίο του Τα Μετέωρα τοποθετεί την ίδρυση της μονής στο έτος 1400, χωρίς όμως να το τεκμηριώνει με κάποιο τρόπο,1 ενώ ο Αδαμάντιος Αδαμαντίου στο βιβλίο του Εργασίαι εν Μετεώροις τοποθετεί την ίδρυσή της στα 1402.2
Στο «Κατάστιχον διὰ τὴν ἀποκοπὴν τῶν κελλιωτῶν», έγγραφο του 1653, στο οποίο αναφέρονται όλες οι γνωστές μονές των Μετεώρων, η μονή αναφέρεται δέκατη τρίτη στην σειρά με τον τίτλο «ἡ Ἅλυσος» και ανήκε ως κελλίο στη Σκήτη του Μεγάλου Μετεώρου.3
Στα 1782 ο μοναχός Παρθένιος από την Ελασσόνα δημιούργησε μια ενδιαφέρουσα χαλκογραφία των Μετεώρων, στην οποία απεικονίζεται ο βράχος του Άλτσου με ναό, κελιά και άλλα κτίσματα στην κορυφή του καθώς και ανεμόσκαλα ανόδου.
Στα 1882 ο ηγούμενος της μονής του Μεγάλου Μετεώρου Πολύκαρπος Ραμμίδης σε βιβλίο του για τα μοναστήρια των Μετεώρων γράφει για τη μονή, που στις μέρες του έχει καταστραφεί: «Ἐπὶ εὐρυχώρου ὁπωσοῦν βράχου πλησίον τῆς Καλαμπάκας κειμένου εἶναι ᾠκοδομημένη ἡ μονὴ αὕτη ἐπ’ ὀνόματι τῆς προσκυνήσεως τῆς Ἁλύσεως τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου τιμωμένη. Ὁ βράχος οὗτος εἶναι κυκλοτερής, ἔχει ἔκτασιν δεκαπέντε στρεμμάτων, ἐφ' ἧς ὑπάρχει ὁ κύριος ναὸς καὶ ὀμβροδέκτης εὐρυχωρότατος· ἡ ἄνοδος καὶ ἡ κάθοδος αὐτοῦ εἶναι δυσκολωτάτη, καθότι ἐκ μὲν τοῦ μέρους τῆς κλίμακος ἔχει ὕψος ὀγδοήκοντα πήχεων, κατὰ δὲ τὰ ἄλλα μέρη ὑπερβαίνει τοὺς τριακόσιους πήχεις. Τὴν αὐτὴν καταστρεπτικὴν τύχην ἔλαβε καὶ ἡ μονὴ αὕτη.»6
Το 1977 οι Γερμανοί αναρριχητές Heinz Lothar Stutte και Dietrich Hasse αναρριχήθηκαν στον βράχο του Άλτσου και γράφουν σχετικά: «Ο φίλος μου βρήκε μία πήλινη υδρία με όμορφη διακόσμηση.7 Η υδρία βρισκόταν σε μια θολωτή προεξοχή του βράχου, όχι μακριά από το μέρος όπου ανακαλύψαμε μία νωπογραφία, που ήταν σαν να κρεμόταν μέσα στην σπηλιά. Εκεί κοντά υπήρχε ένας σωρός από κεραμίδια της σκεπής καλυμμένα από βρύα και χλόη, τα οποία ίσως προέρχονται από την σκεπή ενός κτιρίου που είχε από καιρό καταστραφεί. Στη βορινή πλευρά της θολωτής κορυφής του πλατώματος υπήρχαν δύο δεξαμενές, οι οποίες είχαν λαξευτεί στο βράχο. Η μία ήταν κυκλική και δεν είχε διάμετρο ούτε δύο μέτρα, ενώ ήταν γεμάτη με νερό. Η άλλη ήταν ορθογώνια, περίπου ίδιου μεγέθους, και βούρλα αναφύονταν από τον ελώδη πυθμένα της.»8
Τον Φεβρουάριο του 1995 με την 19/5.2.1995 πράξη του μητροπολίτη Σταγών και Μετεώρων Σεραφείμ η μονή παραχωρήθηκε ως μετόχι στη μονή Αγίου Στεφάνου.
1 Νικόλαος Γιαννόπουλος, Τα Μετέωρα, σελ. 33.
2 Αδαμαντίου Αδαμάντιος, Εργασίαι εν Μετεώροις, Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1909, Αθήνα 1910 & Nicol Donald, Meteora: the rock monasteries of Thessaly, London 1963, σελ. 162.
3 Βέης Νικόλαος, «Συμβολή εις την ιστορία των μονών των Μετεώρων», Βυζαντίς 1 (1909) 236, 278.
4 Heuzey Léon, Η. Daumet, Mission archeologique de Macedoine, Paris 1876, σελ. 440.
5 Πορφύριος Οὐσπένσκι, Ἡ Χριστιανικὴ Ἀνατολή, Ἁγία Πετρούπολις 1892, σελ. 234, 251, 253, 558.
6 Πολύκαρπος Ραμμίδης, Τα Μετέωρα, 1882, σελ. 38.
7 που την παρέδωσαν στην 7n Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας.
8 Stutte Heinz Lothar - Hasse Dietrich, Meteora, σελ. 68-69.
Ο Άλτσος από ανατολικά
Στο κάτω μέρος του φαίνονται οι βράχοι με την ονομασία Ανδρόγυνο
Μονή προσκυνήσεως της αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου
Στην κορυφή του έχει επιφάνεια 15 περίπου στρεμμάτων. Το ύψος του βράχου από την επιφάνεια της θάλασσας είναι γύρω στα 600 μέτρα, ενώ από τη βάση του ως την κορυφή του είναι 300 περίπου μέτρα στην ανατολική πλευρά του και 80 στη βορειοδυτική του, απ' την οποία γινόταν και η ανάβαση στον βράχο με τη χρήση ανεμόσκαλας εξήντα περίπου μέτρων.
Η ονομασία Άλτσος προήλθε από την παραφθορά της λέξης ἅλυσος/ἅλυσις, καθότι στην κορυφή του βράχου υπήρχε η μονή προσκυνήσεως της Αλύσεως του Αποστόλου Πέτρου (εορτάζει στις 16 Ιανουαρίου). Σήμερα σώζονται ελάχιστα ερείπια.
Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή χρόνο ανέγερσης της μονής. Ο Νικόλαος Γιαννόπουλος στο βιβλίο του Τα Μετέωρα τοποθετεί την ίδρυση της μονής στο έτος 1400, χωρίς όμως να το τεκμηριώνει με κάποιο τρόπο,1 ενώ ο Αδαμάντιος Αδαμαντίου στο βιβλίο του Εργασίαι εν Μετεώροις τοποθετεί την ίδρυσή της στα 1402.2
Στο «Κατάστιχον διὰ τὴν ἀποκοπὴν τῶν κελλιωτῶν», έγγραφο του 1653, στο οποίο αναφέρονται όλες οι γνωστές μονές των Μετεώρων, η μονή αναφέρεται δέκατη τρίτη στην σειρά με τον τίτλο «ἡ Ἅλυσος» και ανήκε ως κελλίο στη Σκήτη του Μεγάλου Μετεώρου.3
Χαλκογραφία Παρθενίου
Léon Heuzey
Ο γάλλος αρχαιολόγος, αρχαιοδίφης και περιηγητής Léon Heuzey, που περιόδευσε το καλοκαίρι του 1858 τη Θεσσαλία για τη συλλογή και καταγραφή ιστορικο-φιλολογικού και αρχαιολογικού υλικού, αναφέρει μεταξύ άλλων έντεκα μονών, για τις οποίες έλαβε γνώση από προφορικές μαρτυρίες, και το μοναστήρι της Αλύσεως.4
Πορφύριος Ουσπένσκι
Στα 1882 ο ηγούμενος της μονής του Μεγάλου Μετεώρου Πολύκαρπος Ραμμίδης σε βιβλίο του για τα μοναστήρια των Μετεώρων γράφει για τη μονή, που στις μέρες του έχει καταστραφεί: «Ἐπὶ εὐρυχώρου ὁπωσοῦν βράχου πλησίον τῆς Καλαμπάκας κειμένου εἶναι ᾠκοδομημένη ἡ μονὴ αὕτη ἐπ’ ὀνόματι τῆς προσκυνήσεως τῆς Ἁλύσεως τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου τιμωμένη. Ὁ βράχος οὗτος εἶναι κυκλοτερής, ἔχει ἔκτασιν δεκαπέντε στρεμμάτων, ἐφ' ἧς ὑπάρχει ὁ κύριος ναὸς καὶ ὀμβροδέκτης εὐρυχωρότατος· ἡ ἄνοδος καὶ ἡ κάθοδος αὐτοῦ εἶναι δυσκολωτάτη, καθότι ἐκ μὲν τοῦ μέρους τῆς κλίμακος ἔχει ὕψος ὀγδοήκοντα πήχεων, κατὰ δὲ τὰ ἄλλα μέρη ὑπερβαίνει τοὺς τριακόσιους πήχεις. Τὴν αὐτὴν καταστρεπτικὴν τύχην ἔλαβε καὶ ἡ μονὴ αὕτη.»6
Άλτσος
Τον Φεβρουάριο του 1995 με την 19/5.2.1995 πράξη του μητροπολίτη Σταγών και Μετεώρων Σεραφείμ η μονή παραχωρήθηκε ως μετόχι στη μονή Αγίου Στεφάνου.
Αριστερά η Αγία Τριάδα, δεξιά ο Άλτσος, στο κέντρο η Καλαμπάκα και στο βάθος ο χιονισμένος Κόζιακας
Υποσημειώσεις
2 Αδαμαντίου Αδαμάντιος, Εργασίαι εν Μετεώροις, Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας 1909, Αθήνα 1910 & Nicol Donald, Meteora: the rock monasteries of Thessaly, London 1963, σελ. 162.
3 Βέης Νικόλαος, «Συμβολή εις την ιστορία των μονών των Μετεώρων», Βυζαντίς 1 (1909) 236, 278.
4 Heuzey Léon, Η. Daumet, Mission archeologique de Macedoine, Paris 1876, σελ. 440.
5 Πορφύριος Οὐσπένσκι, Ἡ Χριστιανικὴ Ἀνατολή, Ἁγία Πετρούπολις 1892, σελ. 234, 251, 253, 558.
6 Πολύκαρπος Ραμμίδης, Τα Μετέωρα, 1882, σελ. 38.
7 που την παρέδωσαν στην 7n Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λάρισας.
8 Stutte Heinz Lothar - Hasse Dietrich, Meteora, σελ. 68-69.
Σχόλια