Πιερ Ντεζαρντέν, Le Monde, 31/1/2010
Avatar: rien d'autre qu'une bête justification de la guerre!
Αφελώς, πολλοί είδαν στην ταινία «άβαταρ» του Τζέιμς Κάμερον (James Cameron) ένα έργο αντιμιλιταριστικό, ακόμα και ειρηνιστικό ή οικολογικό. Καμία σχέση! Αντιθέτως, πρόκειται για μια ταινία-ύμνο στη βία και τον πόλεμο. Η αλήθεια είναι πως αντιστρέφοντας τους ρόλους και γελοιοποιώντας τον αμερικανικό στρατό, η ταινία προσπαθεί να προκαλέσει σύγχυση για τους σκοπούς της, και πράγματι κατόρθωσε να ξεγελάσει ουκ ολίγους θεατές. Κάτω όμως από τον ειδυλλιακό, αγροτικό διάκοσμο, αναπτύσσεται ένας εξαιρετικά διαβρωτικός λόγος: αυτός της συνηγορίας υπέρ του πολέμου, στους ειρηνικούς δυτικούς που είμαστε!
Θυμηθείτε π.χ. αυτή τη σκηνή με το πελώριο δένδρο που καταρρέει παταγωδώς εν μέσω ενός πανικόβλητου πληθυσμού. Πόσο ποιο σαφής να γίνει μια αναφορά στην πτώση των δίδυμων πύργων του «παγκοσμίου κέντρου εμπορίου»; Εξ άλλου, μετά από αυτή την επιβλητική σκηνή οι ιθαγενείς -που δέχονται ανηλεή επίθεση στον ίδιο τον πλανήτη τους- θα θεωρούν πλέον δίκαιο να αντιδρούν χρησιμοποιώντας κάθε μέσο. Και δεν είναι άλλος από τον Αμερικανό πεζοναύτη Τζέικ (Jake), τον πρωταγωνιστή του έργου, που θα προτείνει στους αυτόχθονες να ενωθούν (σε μια συμμαχική δύναμη) ώστε να τιμωρήσουν και να εξολοθρεύσουν τους δόλιους εχθρούς τους, τους υπευθύνους για αυτή την άνανδρη επίθεση. Ακριβώς μάλιστα εκείνη τη στιγμή εμφανίζεται στις οθόνες μας, σε όλο του το μεγαλείο, ο αυτοκρατορικές αμερικανικός αετός (μεταμφιεσμένος σε γιγάντιο δράκο που λες κι έχει δραπετεύσει απ' το «τρανσφόρμερς») που θα ιππεύσει άφοβα ο Αμερικανός ήρωας για να οδηγήσει τους ιθαγενείς στην τελική νίκη.
Η ήρωας αυτός, ένας απλός Αμερικανός στρατιώτης, ανάπηρος πολέμου, θα αναβαπτισθεί στο νέο του σώμα του «άβαταρ», προκειμένου να αναλάβει ξανά δράση, τούτη τη φορά για καλό σκοπό! Από την άποψη αυτή, είναι ο τέλειος εκπρόσωπος του μέσου Αμερικανού: ένας καλοκάγαθος ειρηνόφιλος, που στο όνομα των ιδεωδών του μετατρέπεται σε λυσσασμένο πολεμιστή που φτάνει στο σημείο να καλεί τους ιθαγενείς πληθυσμούς να τον ακολουθήσουν στο δρόμο του ολοκληρωτικού πολέμου. Ώστε λοιπόν, όταν μας επιτίθενται, θα πρέπει να ξέρουμε να αμυνόμαστε. Πρόκειται περί απολύτου δικαιώματος. Αυτό είναι και το μήνυμα της κόστους 300 εκατομμυρίων δολαρίων αμερικανικής υπερπαραγωγής: κηρύσσει την πολεμοχαρή ιδεολογία του λεγομένου «δικαίου πολέμου» ή -αν προτιμάτε- του πολέμου του «καλού» ενάντια στο «κακό»...
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στην ταινία διαχωρίζονται σαφώς οι «καλοί» πολεμιστές (τους ιθαγενείς «Να'βι» από τους κακούς (τους πεζοναύτες). Αλλά όπως γνωρίζουμε, στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν καλοί και κακοί πολέμαρχοι. Όλοι οι πόλεμοι, ακόμα και οι πιο παράλογοι, γίνονται πάντα για να υπερασπιστούν τη δικαιοσύνη, όλοι θεωρούνται πράξεις αυτοάμυνας (δεν είναι τυχαίο που όλα τα υπουργεία πολέμου αυτοαποκαλούνται υπουργεία «αμύνης»).
Ακόμα κι ο Χίτλερ (Hitler) θεωρούσε πως ηγούνταν του κατ' εξοχήν «δικαίου πολέμου»: ο γερμανικός λαός δε θα επιβίωνε χωρίς την επέκταση του ζωτικού του χώρου. Κανείς δεν εκστρατεύει απλά για τη χαρά της μάχης! Ακόμα και οι πιο πολεμοχαρείς κάνουν πόλεμο για να αμυνθούν! Αυτή εξάλλου είναι η ίδια η ουσία του πολέμου, που τόσο μελετημένα επιχειρεί να εξαγνίσει η ταινία «άβαταρ». Εξάλλου η ίδια η λέξη άβαταρ, που προέρχεται από τα σανσκριτικά, σημαίνει τον απεσταλμένο του θεού που ηγείται της μάχης του καλού ενάντια στο κακό.
Ας σημειώσουμε πως παρεμπιπτόντως πολλές σκηνές μάχης στη ζούγκλα αναφέρονται ευθέως στον αμερικανικό πόλεμο του Βιετνάμ, όπου -παρά τις εμπρηστικές βόμβες «ναπάλμ»- η αμερικανική ισχύς εξευτελίσθηκε και τσαλαπατήθηκε. Για να μην βιώσουμε ξανά τέτοιο εξευτελισμό, μας υποδεικνύει με κομψότητα η ταινία, θα πρέπει να μάθουμε να αντεπιτιθέμεθα έξυπνα. Όχι πια να εισβάλουμε με όλη μας τη δύναμη και να σαρώνουμε τα πάντα στο πέρασμά μας, ψεκάζοντας το σύμπαν με τοξικά αέρια, αλλά να επικεντρώνουμε τα πυρά μας στον εχθρό, έχοντας στο πλευρό μας τα έθνη που νιώθουν εξίσου απειλούμενα με εμάς. Δεν διακρίνετε εδώ την τέλεια συνηγορία υπέρ του πολέμου του Αφγανιστάν;
Ως συνήθως, οι ιθαγενείς εμφανίζονται ως όντα προσκολλημένα σε ξεπερασμένες τελετουργίες, που χρειάζονται την καθοδήγηση του «πολιτισμένου» πρωταγωνιστή της ταινίας. Και να που αυτός, εξοπλισμένος με πυροβόλο και αποφασισμένος να αποδεκατίσει τους εισβολείς, ως «Να'βι» νέου τύπου με την εμφάνιση ενός τρομερού εξολοθρευτή άγγελου, θα δώσει το καλό παράδειγμα δείχνοντας στους φτωχούς ιθαγενείς πώς να πολεμάνε δίχως έλεος και να αποκαθιστούν την κυριαρχία τους. Το θέμα αυτό θυμίζει τα αμερικανικά γουέστερν, όπου σχεδόν πάντα υπήρχε ένας γενναιόκαρδος καουμπόης που κατέληγε να συμμαχεί με τους ινδιάνους για να τους ενθαρρύνει να πολεμήσουν έως θανάτου εναντίον του αμερικανικού ιππικού. Εκτός από τιμωρός, αυτού του τύπου ο ήρωας χρησίμευε επίσης και στην αναγκαία συλλογική απενοχοποίηση των Αμερικανών για τη γενοκτονία των ιθαγενών αμερινδιάνων.
Με παρόμοιο τρόπο, στην ταινία επανεμφανίζεται με υπερηφάνεια ο αμερικανικός αετός, σε όλο του το μεγαλείο. Ο σκηνοθέτης Τζέιμς Κάμερον έχει δίχως άλλο κατανοήσει όσο λίγοι κινηματογραφιστές πως, για να αρέσει μια ταινία, το πρώτο που έχει να κάνει είναι να κολακεύει τις πεποιθήσεις του κοινού της. Θα πρέπει να σκοτώνουμε μεν, αλλά μόνο όσους απειλούν τη χώρα μας! Ιδού ένα μήνυμα που παρέχει ασφάλεια και σιγουριά. Η ταινία λοιπόν αποκαθιστά το ρητό «si vis pacem, para bellum» («αν επιθυμείς ειρήνη, προετοιμάσου για πόλεμο»). Το μόνο πρόβλημα με το αρχαία και γελοίο αυτό ρητό είναι πως ισχύει για κάθε λαό που νιώθει να απειλείται...
Τέλος, είναι κρίμα που μια ταινία που πέραν των τεχνικών επιτευγμάτων της δεν φέρει ουδέν καινόν υπό τον ήλιον, οδεύει προς το σάρωμα όλων των διακρίσεων. Ευρισκόμενη κάπου ανάμεσα σε μια παραγωγή της Ουολτ Ντίσνεϊ κι ενός επεισοδίου των «τρανσφόρμερς» ή μεταξύ του «τζουράσικ παρκ» και του «εξολοθρευτή», το «άβαταρ» είναι μια ταινία που έχει χάσει τον προσανατολισμό της. Η απλοϊκότητα της εμφάνισης των ζώων ως φίλων των «καλών» και αντιπάλων των «εχθρών» π.χ., είναι έως και καταθλιπτική. Αλλά σε μια χώρα που αρνείται έως σήμερα να πάρει στα σοβαρά τα περιβαλλοντικά προβλήματα, φαίνεται πως είναι υπερεπαρκής! Και δεν υπάρχει αμφιβολία πως χάρη σε παρόμοιες φτηνιάρικες συνταγές, ο «βασιλιάς του κόσμου», όπως αρέσκεται να αυτοαποκαλείται ο Τζέιμς Κάμερον, θα ικανοποιήσει για μια ακόμα φορά το πολύ ευρύ κοινό και θα τιμηθεί με όλες τις διακρίσεις!
Ο Pierre Desjardins είναι συγγραφέας και καθηγητής φιλοσοφίας στο Κεμπέκ.
Σχόλια